هر آنچه درباره فیس‌بوک باید بدانید

زمانی که سخن از داستان موفقیت کسب‌وکارهای آنلاین در قرن بیست‌و‌یکم به میان می‌آید شرکت‌های کمی را می‌توان یافت که از نقطه‌نظر رشدی باورنکردنی در زمانی کوتاه، توانایی رقابت با فیس بوک را داشته باشند. این وب‌سایت در سال 2003 توسط تعدادی از دانشجویان هاروارد تأسیس شد و در فاصله کمی به یکی از بزرگ‌ترین کسب‌وکارهای اینترنتی دنیا تبدیل شد تا جایی که در عرض 9 سال تعداد کاربران آن به بیش از یک میلیارد نفر رسید. با یوکن همراه باشید تا بیشتر درباره هر آنچه از ابتدا تا کنون برای فیس‌بوک پیش‌آمده بدانید.

داستان شکل‌گیری فیس‌بوک

بزرگ‌ترین کسب و کار اینترنتی دنیا در یکی از اتاق‌های خوابگاه دانشگاه هاروارد توسط مارک زاکربرگ و دوستانش ادواردو سورین، اندرو مک‌کالم، داستین موسکوویتز و کریس هیوز بنا گذاشته شد. فیس‌بوک اولیه اصلاً شبیه به شبکه اجتماعی فعلی نبود. در واقع یک مدل از نرم‌افزارهایhot or not  برای دانشجویان دانشگاه هاروارد بود که چارچوب‌ها و قوانین اولیه آن بسیار بحث‌برانگیز بود. در همان ابتدا این وب سایت به دلیل سرقت تصاویر دانشجویان از پرونده‌های دانشگاه، با انتقادهای فراوانی از سوی مسئولین دانشگاه هاروارد روبه‌رو  شد. ماجرای سرقت تصاویر از این قرار بود که زاکربرگ، برای افزایش سریع تعداد اعضای سایت‌اش، سایت هاروارد را هک کرد و تمام عکس‌های دانشجویان در سال‌های مختلف را برداشت و در قسمت hot or not وب‌سایت خود قرار داد. این وب‌سایت از ابتدا با محبوبیت فراوانی روبه‌رو شد و در همان چهار ساعت اول بیش از بیست هزار بازدید داشت. در 24 ساعت اولیه راه‌اندازی این وبگاه 1200 نفر از دانشجویان دانشگاه هاروارد و پس از یک ماه، بیش از نیمی از دانشجویان کارشناسی این دانشگاه در آن نمایه داشتند. پس از شناخت استفاده از پتانسیل وب‌سایت به‌عنوان یک ابزار اجتماعی، زاکربرگ و همکارانش به دنبال جذب سرمایه برای رساندن سایت به موفقیت مالی و نهایتاً موفقیت بین‌المللی رفتند. زاکربرگ در مورد اجرای ایده فیس‌بوک زمانی گفته بود؛ همه نیاز به چنین وب‌سایتی را حس می‌کردند؛ اما اجرای آن برای دانشگاه چند سال زمان می‌برد و به همین دلیل کسی از این ایده استقبال نمی‌کرد. اما زاکربرگ با تکیه بر دانش و اشتیاق بالای خود به برنامه نویسی ، سرویس را در عرض چند هفته آماده کرد و آن را روی دامنه‌ی Thefacebook.com  منتشر کرد. اولین کسی که در فیس‌بوک سرمایه‌گذاری کرد پیتر ثیل، کمک مؤسس سرویس پی‌پل بود. پس از آن شرکت اکسل پارتنرز 12/7 میلیون دلار و جیم بریر 1 میلیون دلار در این وب‌گاه سرمایه گذاری کردند. اندکی بعد آدرس وب‌سایت فیس‌بوک به facebook.com تغییر کرد. این دامنه اینترنتی به قیمت 200هزار دلار خریداری شد که نسبت به کمک‌های مالی دریافت شده، ناچیز بود.

اولین چالش حقوقی فیس‌بوک

چند روز پس از آنلاین شدن سایتThefacebook ، سه دانشجوی هاروارد مدعی شدند زاکربرگ، ایده‌ی آن‌ها را دزدیده و از آن برای اجرای وب‌سایت خود استفاده کرده است. کمرون و تایلر وینکلووس، دو برادر دوقلویی بودند که به‌عنوان شاکیان اصلی، موضوع را با روزنامه‌ی The Harvard Crimson مطرح کردند. هم‌کلاسی‌های آن‌ها یعنی دیوا نارندرا هم   به‌عنوان شاکی در این موضوع حضور داشت. این شکایت، اولین چالش حقوقی زاکربرگ و سرگرمی جدیدش بود که تا سال 2008 به طول انجامید. سرانجام دادگاه، زاکربرگ را به پرداخت 1.2 میلیون سهم فیس‌بوک به شاکیان متهم کرد. البته این مقدار از سهام فیس‌بوک در سال عرضه‌ی عمومی سهام، ارزشی حدود 300 میلیون دلار داشت.

سال 2006 و امکان عضویت در فیس‌بوک برای همه

پس از انتشار نسخه اولیه فیس‌بوک در سال 2004، امکان عضویت دانشجویان دانشگاه‌های کلمبیا، استنفورد و ییل هم در فیس‌بوک فراهم شد و پس از مدتی، عضویت دانشجویان تمام دانشگاه‌های آیوی لیگ، بوستون، نیویورک، ام‌آی‌تی و واشنگتن در این وب‌سایت آزاد اعلام شد. در واقع عضویت در فیس‌بوک که در ابتدا محدود به دانشگاه‌ها و دبیرستان‌های آمریکا و اروپا بود، به‌تدریج از سپتامبر سال 2006 برای همه میسر شد. در آن سال شرکت‌هایی مانند یاهو و گوگل پیشنهادهایی برای خرید سایت facebook دادند که توسط مارک زاکربرگ رد شدن.د با این حال شرکت مایکروسافت توانست 1/6 درصد از سهام این وبگاه به همراه حق ویژه تبلیغ در آن را به قیمت  250هزار دلار بخرد.

قابلیت  News Feed

در سال 2006، یکی از قابلیت‌های اساسی فیس‌بوک در وب‌سایتش رونمایی شد؛ .News Feed این قسمت در واقع بخشی از سایت بود که تمامی اتفاقات جذابی را که در فیس‌بوک رخ می‌داد، برای کاربر به نمایش می‌گذاشت. این اتفاقات شامل عضویت دوستان جدید، دوستی‌های افراد با یکدیگر و مطالبی که دوستان به اشتراک می‌گذاشتند، در کنار اخبار صفحات تجاری و... بود. News Feed در طول سال‌های فعالیت این شبکه‌ی اجتماعی دچار تغییرات زیادی شد و مدیران و طراحان فیس‌بوک، همیشه در طراحی‌های جدید آن از نظرات کاربران استفاده کرده‌اند. در حال حاضر آخرین قابلیت اضافه‌شده به فید اخبار فیس‌بوک، اشتراک‌گذاری فایل‌های سه‌بعدی است. سیاست خوبی که اخیراً در این قسمت به کار گرفته شده این است که اطلاعات و پست‌های دوستان و اعضای خانواده را بالاتر از محتوای تبلیغاتی یا پست‌های شرکت‌ها به کاربر نشان می‌دهد.

عرضه عمومی سهام فیس‌بوک

 در ماه می سال 2012 میلادی این شبکه اجتماعی سهام خود را برای فروش در بازار نزدک قرار داد و به یک شرکت سهامی عام تبدیل شد. ارزش هر سهم در روز عرضه، 38 دلار بود. در آن روز، ارزش بازار فیس‌بوک، 104 میلیارد دلار اعلام شد که رکورد‌شکنی جدیدی برای این شرکت جوان بود. به این ترتیب این وبگاه با درآمد 5/1 میلیارد دلاری در سال 2012 وارد لیست فرچون 500 شد و در سال 2013 در رده 426 ام قرار گرفت. 

خرید اینستاگرام

این شبکه‌ی اجتماعی تصویر محور فعالیت خود را از سال 2010 آغاز کرد. سادگی استفاده و قابلیت‌های جذاب این سرویس، به سرعت آن را به رقیبی برای دیگر شبکه‌های اجتماعی تبدیل کرد. مؤسسان اینستاگرام در سال 2012 اولین جذب سرمایه‌ی اصلی خود را انجام دادند و ارزش شرکت را به 500 میلیون دلار رساندند. در همان سال، فیس‌بوک در اقدامی غیرمنتظره، این اپلیکیشن و شرکتش را به رقم یک میلیارد دلار خریداری کرد که این رقم در آن زمان در حدود یک چهارم سرمایه‌ی در دسترس فیس‌بوک بود. قیمت توافق شده بر سر اینستاگرام به‌صورت سهام فیس‌بوک و پول نقد به صاحبان این شرکت اهدا شد. برنامه‌ی اصلی مدیران فیس‌بوک پس از خرید اینستاگرام، حفظ استقلال آن و پیشرفت فعالیت‌ها طبق برنامه‌ریزی‌های گذشته بود. البته در آن زمان هیچ‌کس تصور نمی‌کرد خرید اینستاگرام آن هم با این مبلغ، اقدامی عاقلانه باشد چراکه اینستاگرام در ابتدا شبکه‌ای بود که هیچ طرح کسب و کار مشخصی نداشت. اینستاگرام امروز به اپلیکیشنی تبدیل شده که بسیاری از کاربران جدید اینترنت، شبکه‌های اجتماعی را با آن می‌شناسند و وب‌سایت آن در رتبه‌ی 17 الکسا در تمام جهان قرار دارد. این آمارها حاکی از برنامه‌ی دقیق و حساب‌شده‌ی زاکربرگ و همکارانش در خرید این شبکه‌ی اجتماعی است.

خرید واتس‌اپ توسط فیس‌بوک

فیس‌بوک پس از خرید اینستاگرام بار دیگر با رقمی نجومی یک اپلیکیشن محبوب را خرید. این شرکت در سال 2014 واتس‌اپ را به ارزش 22 میلیارد دلار خرید. این بزرگ‌ترین معامله تاریخ فیس‌بوک تاکنون بوده است. این حرکت نشان می‌دهد فیس‌بوک متوجه این واقعیت شده که تمایل به استفاده از فیس‌بوک رو به کاهش است و از طرف دیگر هر روز به محبوبیت سرویس‌های پیام‌رسان و چت افزوده می‌شود. برای مثال، کاربران واتس‌اپ در سال گذشته دو برابر شده و به حدود 450 میلیون کاربر جهانی رسیده و این رقم همچنان در حال افزایش است، به‌طوری که روزانه یک میلیون کاربر جدید به واتس‌اپ می‌پیوندد.  خرید  واتس‌اپ توسط فیس‌بوک باعث ایجاد موج عظیمی از اعتراضات شده است. به دلیل نارضایتی کاربران از این خرید، بسیاری از این افراد به سرویسهای پیامرسان دیگر مهاجرت کردند؛ اما با وجود این شرایط، به نظر نمیرسد دو کمپانی مذکور صدمه‌ی زیادی دیده باشند. با فعالیت این پلتفرم زیر پرچم فیس‌بوک، نگرانی‌هایی به وجود آمده است؛ زیرا ارتباطات در این سرویس در بستر یک شرکت خصوصی انجام می‌شوند و همین موضوع دقیقاً دلیل اصلی اعتراض کاربران است. البته فیس‌بوک وعده داده که هیچ داده‌ای بین دو کمپانی نامبرده به اشتراک گذاشته نخواهد شد. تبلیغات به شکل بنر یا هر نوع دیگری، هیچگاه در واتس‌اپ به یک مشکل مبدل نخواهد شد. در بخشی از بیانیه‌ی واتس‌اپ پس از رفتن زیر پرچم فیس‌بوک این‌گونه توضیح داده شده است: «هیچ چیز برای کاربران ما تغییر نخواهد کرد.» اما آیا این وعده‌ها در زمان جاری همچنان پابرجا هستند؟ به نظر می‌رسد امکان ماندن روی وعده‌هایی که فیس‌بوک داده بود، آن‌هم طی چندین سال متمادی، تقریباً غیر ممکن است. نکته‌ی جالب اینکه به نظر می‌رسد کاربران سرویس مورد بحث در کل شرایط فعلی را پذیرفته‌اند.

تبلیغات در فیس بوک

تبلیغات اندک‌اندک جای خود را در نیوزفید فیس‌بوک باز کرد. تبلیغاتی که به گفته فیس‌بوک، هوشمند و هدف‌دار است و با توجه به علایق و فعالیت‌های کاربران برای هر فرد به نمایش درمی‌آید. البته تبلیغات فیس‌بوک دیگر محدود به صفحات وب نمی‌شود و این روزها تبلیغات این شبکه را می‌توان در خریدهای دیگر این شبکه هم مشاهده کرد. از جمله آن‌ها استفاده از تبلیغات در شبکه بدون تبلیغات اینستگرام بود. در مورد هدست‌های واقعیت مجازی که یکی از خریدهای جنجالی این غول اجتماعی محسوب می‌شود هم فضا برای تبلیغات باز است و امکان وجود تبلیغات در دنیای مجازی هدست‌های Oculus Rift بعید به نظر نمی‌رسد.

وضعیت فیس‌بوک در ایران

پس از تحریم فیس‌بوک در ایران در سال 1388، فیس‌بوک اجازه انتخاب کشور ایران را به‌عنوان محل سکونت به کاربران نمی‌دهد؛ اما از آنجایی که کاربران ایرانی از قشرهای مختلف عضو این وب‌سایت هستند، مشخص است که فیس‌بوک یک جایگاه خاص برای آن‌ها در نظر گرفته است. از این رو آمار دقیقی از تعداد کاربران ایرانی فیس‌بوک در دسترس نیست اما تا پایان سال 93 حدود 4 تا 5/4 میلیون نفر در ایران عضو این شبکه اجتماعی بودند. عضویت در فیس‌بوک جرم نیست و اگر اطلاعات افراد در فیس‌بوک مورد سرقت یا سوءاستفاده قرار گیرد، شخص می‌تواند در دادسرای جرائم رایانه‌ای شکایت کند.

فیس‌بوک، شبکه اجتماعی یا جاسوس کاربران

نتایج یک مطالعه در انگلستان نشان داده است حدود یک‌پنجم تا یک‌سوم طلاق‌های این کشور، به فیس‌بوک در دادخواست طلاق اشاره‌ کرده‌اند و فیس‌بوک موجب نارضایتی یکی از طرفین را فراهم آورده است. فیس‌بوک یک گنجینه اطلاعاتی بسیار بزرگ از نام و پیشینه افراد است که کاربران آن را به شکل داوطلبانه در اختیار این شبکه اجتماعی قرار می‌دهند ولی این ابزار توسط دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. دسترسی این دستگاه‌های اطلاعاتی به اطلاعات ذخیره‌شده در فیس‌بوک آن را به یک ابزار خطرناک بدل کرده است.

فیس‌بوک در مقاله‌ای در دسامبر 2013 اعلام کرد، از این امکان برخوردار است که پیش‌نویس نوشته‌های کاربر را که نهایتاً تصمیم به انتشار آن‌ها نمی‌گیرد، همان‌طور که تایپ می‌شوند، ذخیره و نگه‌داری کند. مقاله مشخص می‌کند که فیس‌بوک بر اندیشه‌های اشخاص حتی بدون انتشار نظارت دارد. هنگام نوشتن در فیس‌بوک، این شبکه اجتماعی کدهایی را به مرورگر وب ارسال می‌کند و این کدها به‌صورت اتوماتیک آنچه را که شما تایپ می‌کنید تحلیل می‌کند و به فیس‌بوک گزارش می‌دهد. همچنین فیس‌بوک آن دسته از پیام‌های خصوصی کاربران را که دربرگیرنده لینکی به وبگاه‌های دیگر است پایش می‌کند تا با اطلاع از محتوای وبگاه لینک داده‌شده، از این داده‌ها برای هوشمند کردن آگهی‌های خود بهره گیرد.

همچنین فیس‌بوک در گزارشی که در 27 اوت 2013 میلادی منتشر شد اعلام کرد اطلاعات کاربرانش را به درخواست دولت‌های مختلف، در اختیار این دولت‌ها می‌گذاشته است. در این گزارش آمده است که تنها در نیمه نخست سال 2013 میلادی دولت‌های گوناگون خواستار دستیابی به اطلاعات بیش از 38 هزار کاربر این شبکه اجتماعی شده‌اند که در 80 درصد موارد درخواست‌ها به نتیجه رسیده‌اند. بیش از 74 کشور جهان چنین درخواست‌هایی از فیس‌بوک داشته‌اند. بیش از نیمی از درخواست‌ها مربوط به دولت آمریکا بوده است (20 تا 21 هزار کاربر) که به 79 درصد از آن‌ها ترتیب اثر داده‌شده است.
در مارس 2018، مشخص شد که شرکت کمبریج آنالیتیکا بدون اجازه از اطلاعات شخصی آنلاین بیش از 87 میلیون کاربر فیس‌بوک برای تأثیرگذاری بر مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری 2016 ایالات متحده آمریکا  به نفع دونالد ترامپ استفاده کرده  و فیس‌بوک با وجود اطلاع از کار این شرکت، هیچ اقدامی انجام نداده است. در پی این رسوایی، ارزش سهام فیس‌بوک در یک هفته 58 میلیارد دلار کاهش یافت.

فیس‌بوک نمی‌ایستد

در سال 2017 درآمد فیس‌بوک به 03/8 میلیارد دلار و 04/1 دلار سود به ازای هر سهم رسید. مارک زاکربرگ مؤسس فیس‌بوک که در سال 2010 به عنوان شخصیت سال از سوی مجله تایم انتخاب شد، هم‌اکنون با دارایی 3/50 میلیارد دلاری خود، پنجمین شخص ثروتمند جهان است و این در حالی است که او شخصاً تمام ثروتش را کسب کرده است. البته فیس‌بوک به موفقیت‌های امروزش قانع نیست و برعکس خیلی هم خوش‌اشتهاست، به تازگی برنامه‌های جدید فیس‌بوک خبر از راه‌اندازی سرویس ایمیل‌اش می‌دهد. فیس‌بوک می‌خواهد عرصه را برای Gmail  و Yahoo! Mail  هم تنگ کند. همچنین زمزمه‌هایی در مورد عرضه گوشی موبایل فیس‌بوک یا عرضه پلتفرم فیس‌بوک برای گوشی‌های موبایل به گوش می‌رسد. به نظر می‌آید فیس‌بوک در تجربه عرصه‌های جدید جا پای گوگل خواهد گذاشت، باید دید این بلندپروازی‌های فیس‌بوک مانند گوگل جواب می‌دهد یا خیر؟