چرنوبیل و هر آنچه درباره آن باید بدانید

«چرنوبیل» بزرگترین مثال برای حوادث اتمی دنیا محسوب می شود. این در حالی است که استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای منافع زیادی را عاید کشورهای استفاده کننده از آن می‌کند. اما در کنار این‌ها، هرگز نباید از معایب و ضررهای احتمالی آن نیز غافل شد. علی‌الخصوص زمانی که راکتورهای هسته‌ای با مشکل مواجه می‌شود و نکات ایمنی درباره‌ی آن‌ها به‌درستی رعایت نمی‌شود. زیرا هر نوع کم‌کاری در این رابطه موجب زیان‌های جبران‌ناپذیری برای بشر خواهد شد. 

نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل، در نزدیکی شهر پریپیات، اوکراین، چهارده کیلومتری شمال غربی شهر چرنوبیل، شانزده کیلومتری مرز اوکراین‌بلاروس و حدود 110 کیلومتری شمال «کیف» قرار دارد.

نحوه کار راکتورهای هسته‌ای

قبل از اینکه بخواهیم به مرور حوادث تلخ رخ‌داده در چرنوبیل بپردازیم؛ ابتدا به‌طور خلاصه اندکی درباره‌ی کار راکتورهای هسته‌ای مانند راکتور  RBMK توضیح می‌دهیم. داخل هسته راکتور اتمی، اتم‌های فلزات به‌شدت ناپایدار مثل اورانیوم با نوترون‌هایی که از اتم‌های دیگر فرار کرده‌اند، بمباران می‌شود. با این کار، واکنش‌هایی پشت‌سرهم و زنجیروار رخ می‌دهد که می‌تواند تا بی‌نهایت نیز ادامه یابد: نوترون‌ها، اتم‌های اورانیوم را می‌شکافد، نوترون‌های بیشتری آزاد می‌شود، اتم‌های اورانیوم بیشتری شکافته می‌شود... و همان‌طور که مستحضر هستید، با شکافتن اتم انرژی بسیار زیادی به شکل گرما آزاد خواهد شد.

با هدایت و کنترل این شدت گرما، می‌توان آب را بخار کرد و به‌وسیله آن توربین‌ها به چرخش می‌افتد. چرخیدن توربین‌ها، به الکتریسیته یا برق تبدیل می‌شود. برای تنظیم میزان واکنش‌های پشت‌سرهم و زنجیروار، از میله‌های کنترلی استفاده می‌شود. این میله‌ها، نوترون‌ها را جذب می‌کند و تعداد واکنش‌ها را نیز به کنترل خودشان در می‌آورد.

نحوه وقوع فاجعه چرنوبیل و اثرات پیرامون آن

در رآکتور شماره 4 نیروگاه چرنوبیل، کنترل‌کننده راکتور به‌اشتباه و براثر عدم تنظیم کردن میله‌های جذب نوترون، نیروی راکتور را تا یک درصد کاهش می‌دهد. راکتور بیش‌ازپیش افت قدرت پیدا می‌کند. در اینجاست که کارکنان چرنوبیل مرتکب دومین اشتباهشان می‌شوند و تقریباً همه‌ی میله‌های کنترل را از داخل راکتور بیرون می‌کشند. نتیجه‌ این کار در روز شنبه،26 آوریل سال 1986، ساعت ده و سی دقیقه شب در شهر پریپیات (یکی از شهرهای  دور افتاده اکراین) با صدای انفجارهای مهیبی نشان داده می‌شود. اینگونه بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان رقم می‌خورد.

توده‌ی ذرات ناشی از شکافت هسته‌ای به‌اضافه گردوغبار تا فضای یک کیلومتری بالای سر نیروگاه منتشر می‌شود. قطعات سنگین‌تر در محوطه‌ی اطراف نیروگاه می‌نشیند و حجم زیاد ذرات سبک‌تر شامل غبار هسته‌ای و فهرستی کامل از انواع گازهای نجیب به سمت جنوب غربی نیروگاه می‌رود تا کابوسی صدها برابر بدتر از مرگ را برای ساکنین اروپای شرقی رقم زند.

اهالی شهر پرپیات هم بی‌خبر از آنکه دارند به‌سوی مرگ پیش می‌روند، برای تماشای آتش‌سوزی و انفجارها بیرون می‌آیند. وقتی مردم شهرِ پریپیات از دور با آتش سوزی نیروگاه هسته ای و نورِ آبی و قرمز رنگی که به‌سوی آسمان شلیک می‌شود روبه رو می‌شوند، با ترس و جیغ پا به فرار نمی‌گذارند؛ بلکه با آن مانندی آتش بازی شبانه و پیکنیک رفتار می‌کنند.

مردان و زنان دستِ بچه‌هایشان را می‌گیرند و به تماشای آن می‌روند. بزرگ‌ترها با لذت و هیجان به تماشای آتش ایستاده‌اند و بچه‌ها خوشحال از بیدار ماندن در شب با خاکسترهای رادیواکتیو معلق در هوا بازی می‌کنند. همه‌ی آتش‌نشانان شهر نیز به محل آتش‌سوزی نیروگاه اعزام و به خاموش کردن آتش مشغول می‌شوند. فارغ از آنکه آنها در حال تنفس در فضایی صدها بار مرگبارتر از بمباران اتمی ناکازاکی و هیروشیما هستند. همچنین در تماس مستقیم با اثرات گرافیت قرار دارند.

تعداد زیادی از کارکنان نیروگاه در عرض چند ساعت نشانه‌های دریافت تشعشعات رادیواکتیو را نشان دادند. عده زیادی کارمند و آتش‌نشان که بدون محافظ مشغول به کار بودند نیز آلوده شدند. تعداد افرادی که در بیمارستان‌ها بستری شدند، تا ساعت شش صبح همان روز به 108 و تا پایان روز اول به  132 نفر رسید.

پس از انفجار، بعدازاینکه محیط اطراف تاسیسات به امواج رادیواکتیو آلوده شد. بعد به تدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و موجب بارش باران شد که بخش‌های زیادی از اروپا را به مواد رادیواکتیو آلوده کرد. در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شد. در پی این حادثه 4 هزار نفر به‌صورت مستقیم یا در بلندمدت جان خود را از دست دادند.

شهر پرپیات که نزدیک به پنجاه‌هزار نفر جمعیت داشت، در ظرف 36 ساعت تخلیه شد و در زمان‌های جلوتر، بالغ‌بر دویست‌هزار نفر براثر این حادثه مجبور به ترک محل زندگی‌شان شدند.

واکنش سیاستمداران اتحاد جماهیر شوروی به حادثه چرنوبیل

نکته‌ی وحشتناکی که وجود داشت پنهان‌کاری اتحاد جماهیر شوروی سابق از درز اخبار چرنوبیل به بیرون بود. همچنین امتناعی که از تخلیه سریع شهرهای اطراف و اطلاع‌رسانی کامل توسطشان صورت گرفت. سی سال قبل، یعنی 48 ساعت پس وقوع انفجار، نخستین گزارش از وقوع حادثه توسط مرکز تشعشع سنجی در سوئد منتشر شد که از افزایش بسیار زیاد میزان تشعشات اتمی در محیط اطلاع می‌داد.

اما با توجه به سانسور گسترده در اتحاد جماهیر شوروی سابق، از اطلاع‌رسانی به شهروندان آن کشور جلوگیری به عمل آمد. تنها برخی از مردم که اخبار رادیوهای خارجی (که آنها نیز پارازیت داشتند) را به‌دشواری دنبال می‌کردند از خطرات و شدت وقوع حادثه مطلع شدند و توانستند از آن فضا خود را دور سازند.

سرانجام در چهارده می، وقتی‌که سه چهارم اروپا تحت تأثیر آثار تشعشعات هسته‌ای قرار گرفته بود؛ شوروی پذیرفت که به مردمش اعلام کند فاجعه چرنوبیل رخ‌داده است. این خبر توسط گورباچف قرائت شد. بااین‌حال رسانه‌های خبری شوروی با کذب خواندن ادعاهای رسانه‌های غربی درباره دامنه پخش مواد رادیواکتیو و تشعشعات مربوط به آن، آن‌ها را دشمن خطاب کردند که درصدد ضربه زدن به حزب کمونیست و شوروی سابق هستند. حتی تصاویری پخش کرد که بخشی از نیروگاه آسیب‌دیده و کارکنان در بخش‌های دیگر آن مشغول به کار هستند.

 همچنین پنهان کردن اطلاعات مربوط بـه این فاجعه باعث به وجود آمدن و گسترش شایعات باورنکردنی  درباره نتایج آن  شد. ریاست شوروی از پذیرش هر نوع همکاری بین‌المللی برای انجام عملیات امحاء نتایج فاجعه اتمی سر باز زد. فقط درسال 1989 بود کـه شوروی سابق از آژانس انرژی اتمی تقاضای کمک کرد. 

تلفات جانی فاجعه چرنوبیل

این حادثه علاوه بر تلفات جانی مستقیمی که بر مردم گذاشت، موجب پیدایش سرطان تیروئید در بین کودکان زیادی شد. همچنین بچه‌هایی با معلولیت که در نسل‌های بعد متولد می‌شدند. خیلی‌ها خودکشی کردند و خیلی‌ها نیز به افسردگی و الکل دچار شدند. ولی بااین‌وجود  کمترین مجازات برای عاملین اصلی آن در نظر گرفته شد!

بالغ‌بر صد نوع عنصر رادیواکتیوی وارد طبیعت و فضا شد. این اتفاق علاوه بر اینکه آب‌ها  گیاهان و حیوانات را آلوده کرد؛ حیوانات ناقص‌الخلقه و گیاهانی با جهش ژنتیکی به وجود آورد. همچنین موجب بروز انواع دیگر سرطان و بیماری در انسان‌ها نیز شد.

حدود چهارصد هزار کارگر برای پاک‌سازی منطقه به‌کار گرفته شدند که همه‌ی آنها از اقصی نقاط اتحاد جماهیر شوروی به چرنوبیل اعزام‌شده بودند. اکثریت این افراد به‌مرورزمان براثر اشعه رادیواکتیو جانشان را از دست دادند. 

بازدید از منطقه ممنوعه چرنوبیل

بازدید از منطقه ممنوعه چرنوبیل که سال‌هاست خالی از سکنه شده، ممکن است برای شما جذاب باشد. اما اینکه شما چند درصد تمایل واقعی به بازدید ازآنجا داشته باشید به میزان هیجان، اشتیاق و صد البته علاقه‌تان به تاریخ دارد. قدم زدن در بین ساختمان‌هایی که وسایل زندگانی در آن وجود دارد اما در 30 سال گذشته خالی از سکنه است، لذت خاصی برای توریست‌ها خواهد داشت.

نکته جالب اینجاست که این منطقه بر خلاف انتظارتان مکانی شلوغ و پربازدید است و توریست‌های زیادی از آنجا دیدن می‌کنند. تقریبا سالی 30 هزار نفر برای ارضای حس کنجکاوی و اشتیاقشان به چرنویل سر می‌زنند. در قسمت‌هایی که عکس‌برداری بلامانع است و از نظر تششعات کم خطرتر محسوب می‌شود جمعیت بیشتری دیده می‌شود. اما در بازدید ولو کوتاه‌مدت از این منطقه، باید تمام نکات ایمنی را رعایت کرد و بر اساس راهنمای تور لیدر حرکت کرد.

تورهای گردشگری حق لمس کردن هیچ‌چیز، حتی گیاهان را ندارند و آن‌ها باید از قرار دادن وسایلشان روی زمین یا دیگر جاهای آلوده خودداری کنند.

سریال پرطرفدار چرنوبیل

شاید برایتان جالب باشد که اکران مینی سریال چرنوبیل باعث افزایش چهل درصدی گردشگران از چرنوبیل شده است. به همین دلیل در ادامه توضیحاتی درباره‌ی این سریال پرطرفدار می‌دهیم.

این درام تاریخی و پنج قسمتی به کارگردانی یوهان رنک، توانسته به پرطرفدارترین سریال تلویزیونی تاریخ تبدیل شود. شبکه اچ بی او که اخیراً، قسمت آخر گیم اف ترونز(GOT) را نمایش داد، با ارائه این سریال توانست اندکی از خشم دنبال کنندگانش که از نحوه پایان گیم اف ترونز(بازی تاج و تخت) عصبانی بودند را کاهش دهد.

همان‌طور که از اسم سریال و توضیحات بالا معلوم است، این سریال روایت تاریخی و بی‌نظیر از تک تک لحظات سپری شده در فاجعه چرنوبیل است. سریال چرنوبیل پر از صحنه‌های زیبا و تکنیکی، اعم از طراحی لباس مناسب، نورپردازی عالی و غیره است که فضای خفقان آن دوران شوروی را برای بیننده ملموس‌تر می‌کند.

در این سریال شاهد سیاست‌مدارانی فاسد هستیم که برای نشان دادن پایبندی‌شان به آرمان‌ها و جلوگیری از درز اطلاعات به خارج، حاضرند جان میلیون‌ها انسان را به خطر بیندازند. البته برخی منتقدان، هدف اصلی این سریال را تخریب شخصیت شوروی و حمله‌ای برای مواضع آن می‌دانند. چون در بیشتر قسمت‌های سریال ما با این بازخوردها از سیاستمداران کمونیست آن دوران روبرو هستیم.

دیالوگ‌های زیادی با این مضمون می‌شنویم که گفته می‌شود اتفاق جدی‌ای نیفتاده و نباید نگران باشید. بعضاً با دانشمندان در این موضوع برخورد می‌شود و همچنین دادگاه برای مقصر اصلی در فاجعه، ده سال زندان صادر می‌کند که پنج سالش نیز عفو می‌خورد!

فیلم از زبان لگاسوف، دانشمند هسته‌ای روایت می‌شود که در ابتدای فیلم حوادث گذشته در چرنوبیل را می‌نویسد و سپس خودش را دار می‌زند. بعدازاین سکانس به نوشته‌های لگاسوف و چند ثانیه قبل از وقوع حادثه وارد می‌شویم. 

کارکنان هراسان و ناوارد نیروگاه که راکتور را خاموش می‌کنند اما راکتور به‌جای خاموش شدن، قدرتش بیشتر شده و باعث منفجرشدن هسته می‌شود و با دستور اشتباه، میله‌های کنترل را خارج می‌کنند…
باوجود پنهان‌کاری شوروی از حادثه چرنوبیل، کشورهای اطراف متوجه درجه بالای رادیواکتیو در فضا می‌شوند و در قسمت‌هایی از اروپا، هشدارهای لازم داده می‌شود. اما شوروی همچنان انکار کرده و از امن بوده همه‌چیز صحبت می‌کند.

لگاسوف به دنبال راهکاری برای خاموش کردن آتش و محدود کردن آلودگی چرنوبیل است. دراین‌بین او دانشمند هسته‌ای بلاروسی را به بیمارستانی در مسکو که کارکنان نیروگاه در آن بستری بودند می‌فرستد. تا از این طریق بتواند اطلاعاتی از دلیل وقوع این فاجعه پیدا کند. در همین بین ک گ ب (سازمان اطلاعات شوروی) او را دستگیر می‌کند. 

این دانشمند در بیمارستان زن حامله‌ای را می‌بیند که بدون رعایت هیچ‌گونه ایمنی‌ای در بستر همسر بستری‌اش نشسته است. وقتی او به این زن و همچنین پرستار تذکر جدی می‌دهد؛ توسط مأمور ک گ ب که او را تعقیب می‌کرده، دستگیر می‌شود. مصاحبه‌ی او نیمه‌کاره می‌ماند و بیشتر کارکنان نیروگاه می‌میرند، جز شخصیتی که از عاملین اصلی آن اتفاق بوده است. اما او هم حاضر به همکاری نیست.

گرچه اهمال کارمندان نیروگاه هم یکی از دلایل اصلی این فاجعه شناخته می‌شود؛ اما این دلیل به‌تنهایی کافی نبوده و لگاسوف و دانشمند بلاروسی متوجه نکته خطرناکی می‌شوند. طبق یافته آنها راکتورهای RMBK از ابتدای ساخت با مشکلی مواجه بودند که در تجربه‌های قبل هم باوجود اخطار دیگر دانشمندان، نادیده گرفته شده است.

اگر علاقمند به‌مشاهده این سریال هستید، به شما پیشنهاد می‌کنیم دوبله اختصاصی این سریال رو در گپ‌فیلم با ببینید :

مشاهده از طریق وبسایت | مشاهده از طریق گوشی هوشمند

انتقادات از سریال چرنوبیل

باوجود انتقادهای سفت و سختی به مینی سریال چرنوبیل شده است، این سریال توانسته بالاترین امتیاز سایت IMDB را کسب کند و به‌عنوان بهترین و پر بیننده‌ترین سریال در صدر بایستد. روایت ساده از حوادث پیچیده و تخصصی در چرنویل و  فضاسازی عالی فیلم یکی از نقاط قوت اصلی سریال است.

برخی منتقدان این فیلم را دستاوردی برای تاجران نفت و سوخت‌های فسیلی و برخی آن را وسیله‌ای برای کوباندن شوروی و سیاست‌هایش می‌دانند. حتی عده‌ای ازلحاظ علمی آن را موردانتقاد قرار می‌دهند که برخلاف روایت فیلم، تشعشعات رادیواکتیو واگیر نیستند. به عقیده این گروه، اگر آن‌ها در فضاهای ایزوله و جدا نگهداری می‌شدند به دلیل این است که این تشعشعات سطح ایمنی بدنشان را حداقل می‌رساند و باید تحت مراقبت‌های ویژه باشند. 

همچنین یکی از نکات عجیب از منظرشان، نجات زن حامله از تشعشعات هسته‌ای است که انگار رادیواکتیو فقط به فرزند درون شکم‌ش رسیده که نوزاد هم درهنگام تولد می‌میرد. از طرفی طرفداران انرژی هسته‌ای که ادعای حفاظت از محیط‌زیست را دارند، معتقدند حوادث این سریال بزرگنمایی شده است و می‌توان با رعایت نکات ایمنی، دیگر شاهد چنین حوادثی نبود. 

اما بااین‌حال خطر و تهدید همیشه وجود دارد. چون در برخی حوادث دیگر انسان دستی ندارد، گاهی نیروگاه را مقاوم در برابر زمین لرزه‌ای با 6 ریشتر می‌سازند. اما ممکن است زمین‌لرزه برخلاف پیش‌بینی‌ها با ریشتر بیشتری رخ دهد.

پس بشر باید درباره مکان ساختن نیروگاه‌ها و آموزش پرسنل دقت کافی را اعمال کند. امید است دنیا بتواند به انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی دست یابد و همه‌چیز را به‌دست متخصصان و دانشمندان خبره آن کار بپردازد. فراموش نکنید که سیاستمداران حتی در چنین حوادث حساسی نیز ممکن است حقایق را به مردم نگویند.