اگه اخبار رو نگاه کرده باشین، به احتمال زیاد در مورد ویروس کرونای جدید که اواخر سال 2019 افرادی رو در چین بیمار کرد چیزهایی شنیدید. از اون زمان، سفرهای هوایی بین‌المللی باعث شده که ویروس از طریق انتقال فرد به فرد، وارد کشورهای دیگه بشه. با شروع اعمال محدودیت‌های مسافرتی و حتی قرنطینه از طرف دولت‌ها، حدس و گمان‌های زیادی در مورد منشا ویروس در اینترنت منتشر شد. در یوکن در مورد منشأ این بیماری اطلاعات کسب کنید.
بعضی منابع ادعا می‌کنن که این ویروس یک سلاح ژنتیکیه. اما اثبات ادعاهای خارق‌العاده به شواهد خارق‌العاده هم نیاز داره. در حال حاضر، احتمال صحت این ادعا خیلی خیلی کمه. بعضی منابع دیگه باور دارن که این ویروس احتمالا یه گونه آزمایشگاهیه که به بیرون نفوذ کرده. احتمال صحت این نظر وجود داره. چرا‌که در گذشته هم ویروس‌هایی از آزمایشگاه‌های پژوهشی به بیرون نفوذ کردن. اما تا الان که داریم این ویدئو رو ضبط می‌کنیم، تحقیقات مربوط به این مسئله هنوز به نتیجه خاصی نرسیده.
آیا امکانش هست که توضیح طبیعی‌تری برای منشا این ویروس وجود داشته باشه؟ پاسخ مثبته. ممکنه COVID-19، یعنی همین ویروس کرونای جدیدی که باعث بیماری انسان‌ها میشه، در نتیجه تکامل یک ویروس کرونای قدیمی که باعث بیماری حیوانات می‌شده به وجود اومده باشه. برای درک چگونگی رخ دادن این مسئله، بیاید اول یک نگاه کلی به ویروس‌ها داشته باشیم.
ویروس‌های کرونا کجا هستن؟
ویروس‌ها جزو کوچکترین چیزهایی هستن که می‌تونن از طریق ایجاد عفونت و تولید مثل درون بدن، شما رو بیمار کنن. اگر اندازه این تصویر رو به مقیاسی واقعی‌تر تغییر بدیم، می‌بینید که صدها ویروس می‌تونن داخل یک سلول باکتریال واحد جا بگیرن. ویروس‌ها به این اندازه کوچک هستن.
تا به امروز هزاران گونه ویروسی مختلف توسط دانشمندان مورد مطالعه قرار گرفتن و توصیف شدن و احتمالا میلیون‌ها گونه دیگه هم وجود داره. ویروس‌ها اشکال گوناگونی دارن. اما همه این گونه‌ها از مجموعه‌ای کوچک از ژن‌ها (رشته های DNA یا RNA که اطلاعات لازم برای ساختن کپی‌های بیشتر از ویروس رو حمل می‌کنن) تشکیل شدن. این ژن‌ها در پوششی محافظ از جنس پروتئین و در بعضی موارد نوعی غشای لیپیدی محفوظ هستن.
تمام ویروس‌های شناخته شده ویژگی انگلی دارند، اما اکثرشون انگل انسان نیستن. در عوض، بعضی ویروس‌ها فقط سلول‌های گیاهی رو هدف قرار میدن، بعضی فقط باکتری‌ها و غیره. ویروس‌ها از طریق وارد کردن ژن خودشون به درون یک سلول زنده، تولید مثل می‌کنن.
ویروس‌های متفاوت به شیوه‌های گوناگونی این کار رو انجام میدن. اما به محض ورود به داخل سلول، سلول به صورتی عمل می‌کنه که انگار ژن‌های ویروسی، ژن‌های خودش هستن. سلول به جای انجام وظایف معمول خودش، شروع به خوانش ژن‌های ویروس و کپی گرفتن از ویروس می‌کنه.
ویروس‌های کرونا بار اول به چه نوع سلولی حمله می‌کنن؟
ویروس‌های کرونا خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستن که سلول‌های حیوانی رو هدف قرار میدن. بعضی از این ویروس‌ها مرغ‌ها رو هدف قرار میدن، بعضی خوک‌ها رو و بعضی هم انسان‌ها رو، اما اکثرشون شدیدا ضعیف هستن. اون‌ها فقط باعث یک سرماخوردگی معمولی میشن.
«کرونا» به معنی «تاج» هست و به تیغه‌های بسیار بزرگی اشاره داره که مثل یک تاج از غشاها بیرون زدن. این تیغه‌های پروتئینی نسبت به بعضی مواد، چسبنده هستن. درست مثل اتصال دهنده‌های ولکرو. این تیغه‌ها به اکثر چیزها وصل نمی‌شن. اما وقتی به بعضی مولکول‌های خاص که در سطح بیرونی سلول‌های حیوانی یافت میشه می‌رسن، شدیدا چسبنده میشن.
ویروس کرونا بعد از قرار گرفتن در جای خود، منتظر می‌مونه تا سلول اونو ببلعه. در مرحله بعدی توسط سلول بازتولید میشه. گونه‌های مختلف حیوانات، انواع مختلفی از مولکول‌ها رو روی سطوح بیرون سلول‌هاشون دارن. به همین دلیل، ویروس‌های کرونایی که باعث بیماری پرنده‌ها میشن، معمولا قادر به بیمار کردن انسان نیستن. چون اتصال دهنده‌های اونا نمی‌تونن خوب به سلول‌های ما متصل بشن.
ویروس کرونا چطور وارد بدن انسان میشه؟
متاسفانه فرآیند طبیعی تکامل در بعضی موارد به ویروس کمک می‌کنه که این مشکل رو برطرف کنه. وقتی در طی تولید مثل، ژن‌های ویروس کپی میشن، احتمال جهش هم وجود داره. این جهش‌ها یا به دلیل خطاهای ساده مربوط به کپی کردن یا به دلیل فرآیندهایی موسوم به چینش مجدد یا ترکیب مجدد رخ میده. این مسئله وقتی اتفاق می‌افته که دو یا چند ویروس، یک سلول واحد رو آلوده می‌کنن.
در اکثر موارد، جهش‌هایی که شکل تیغه‌های ویروسی رو تغییر میدن، ویروس رو از کار می‌ندازن. اتصال دهنده‌هاشون دیگه به هیچ سلول میزبانی متصل نمیشه. با این حال، در بعضی موارد نادر، یک جهش اتفاقی باعث میشه که ویروس بتونه به گونه‌های میزبان جدیدی متصل بشه. در این صورت، اگر ویروس تغییر یافته شانس این رو داشته باشه که با اون گونه‌های میزبان جدید مواجه بشه، امکان ایجاد آلودگی وجود داره. به این مسئله می‌گیم «آلودگی سرریز».
ویروس به نوع جدیدی از میزبان سرریز شده. در مراحل اولیه یک رویداد سرریز، ویروس معمولا در آلوده‌سازی میزبان جدیدش چندان موفق نیست. اتصال دهنده‌ها کامل مطابقت ندارن و خیلی چالشهای دیگه هم ممکنه مانع ویروس بشن. در اغلب موارد، جهش‌هایی که امکان آلوده کردن میزبان جدید رو برای ویروس فراهم می‌کنن، باعث میشن در آلوده کردن میزبان اصلیش عملکرد ضعیف‌تری پیدا کنه.
به همین دلیل، خیلی از ویروس‌های سرریز شده، بعد از آلوده کردن یک یا دو نفر منقرض میشن و به بن بست می‌رسن. با این حال، اگر ویروس به بقا ادامه بده و به اندازه کافی تولید مثل کنه، گزینش طبیعی، جهش‌های جدیدی که به گسترش و تولید مثل بهتر ویروس در جمعیت میزبان جدید کمک می‌کنه رو ترویج میده. جهش‌های مثبت در طی چند نسل انباشته میشن و جهش‌های منفی کنار گذاشته میشن. البته تا زمانی که همه اخبار روی یک اپیدمی جدید متمرکز بشه.
آیا ویروس‌های کرونا یک شبه ایجاد میشن؟
ما فکر می‌کنیم این ویروس‌های جدید یک شبه به وجود میان، اما دانشمندا به این نتیجه رسیدن که قبل از هر انفجاری، کلی مرحله مقدماتی وجود داشته. شواهد ژنتیکی نشون داده که تقریبا تمام شیوع‌های گسترده در طول تاریخ، توسط سرریزهایی ایجاد شده که به آهستگی تکامل پیدا می‌کنن. به نظر می‌رسه، در سال‌های آغازین هزاره سوم، ویروس کرونایی که تا اون زمان فقط خفاش‌ها رو آلوده می‌کرده، به گربه‌های زباد سرریز شده.
در ادامه، این ویروس جهش بیشتری پیدا کرد و به انسان‌ها منتقل شد. از اونجا که این ویروس باعث سندروم تنفسی حاد میشه، اسم سارس رو براش انتخاب کردن. این ویروس از طریق انتقال فرد به فرد در سطح بین‌المللی گسترش پیدا کرد و چندین دانشمند هم در لابراتورها بهش آلوده شدن.
ویروس سارس قبل از مهار شدن، بیشتر از 8000 نفر رو مبتلا کرد که 700 نفر از اون‌ها فوت کردن. علاوه بر این، نوعی ویروس کرونا هم اخیرا از شترها به انسان‌ها سرریز شد و از سارس هم قربانی بیشتری گرفت. ویروس‌های کرونا تنها ویروس‌های حیوانی‌ای نیستن که می‌تونن با میزبان‌های جدید تطبیق پیدا کنن.
ویروس HIV از شامپانزه‌ها سرریز شد (به احتمال زیاد وقتی کسی که در حال آماده کردن گوشت شامپانزه برای شام بود، دستش رو برید). آنفولانزای خوکی هم تا حدودی از خوک‌ها منتقل شده بود. اما ما فکر می‌کنیم این ویروس در واقع طی یک ترکیب‌بندی جدید با یک ویروس خوک و یک ویروس پرنده، تکامل پیدا کرده. آنفولانزای اسپانیایی گسترده سال 1918 که جمعیت سراسر جهان رو تحت تاثیر قرار داد هم احتمالا از مرغ‌ها سرریز شده بود.
آیا امکان ایجاد ویروس کرونای جدید به صورت عمدی وجود داره؟
در حال حاضر شواهد هنوز برای نتیجه گیری کافی نیست؛ اما احتمال داره که ویروس کرونای جدید هم فقط یک نمونه دیگه از تکامل معمولی باشه. ویروسی با شباهت خیلی زیاد به ویروس کرونای جدید در خفاش‌ها. به تازگی ویروس دیگه‌ای هم در پانگلین‌ها پیدا شده.
این حیوانات در خطر انقراض و حفاظت شده هستن، اما گاهی اوقات در منطقه‌ای که شیوع COVID-19 از اونجا شروع شد به صورت غیر قانونی به عنوان غذا، برای انجام مراسم یا به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گیرن. در حال حاضر، افرادی با جدیت تمام به دنبال بررسی این مسئله هستن که نکنه سهوا یا عمدا، منشا ویروس یک آزمایشگاه بوده.
در هر صورت، حقیقت اینه که فناوری تغییر ژنتیکی ویروس‌ها وجود داره. اما مهمه که بدونیم فرآیند طبیعی تغییر از طریق گزینش طبیعی هم می‌تونه باعث تولید ویروس‌های جدید بشه. این مسئله به طور طبیعی رخ میده. احتمال اینکه ویروسی تکامل پیدا کنه و در آلوده کردن گونه‌های جدید موفق باشه شدیدا پایینه. اما بیشتر از 7 و نیم میلیارد انسان روی زمین زندگی می‌کنن که بیشترشون هر روز با حیوانات در تماس هستن.
بعضی حیوانات رو به عنوان حیوان خونگی نگه می‌داریم و بعضی روبه عنوان غذا می‌خوریم. این یعنی با وجود اینکه احتمال آلودگی‌های سرریز شده خیلی پایینه، هر روز میلیاردها فرصت برای این آلودگی‌ها پیش میاد. این نکته رو هم در نظر داشته باشید که امروزه تمام دنیا از طریق پروازهای بین‌المللی به هم متصل شده و دیگه اتفاقات در یک جا باقی نمی‌مونن.
حرف آخر
خوشبختانه گروه‌های بین‌المللی از قبیل سازمان سلامت جهانی و مراکز مختلف کنترل بیماری وجود دارن و به ما در مهار کردن اپیدمی‌ها کمک می‌کنن. همکاری و تعامل بین‌المللی در گذشته به ما کمک کرده که از بسیاری فجایع جلوگیری کنیم و در آینده هم همین‌طور خواهد بود مشروط به اینکه همین‌طور به همکاری ادامه بدیم.
خب، خلاصه بگیم، ویروس‌های جدید از کجا میان؟ در اکثر موارد، ویروس‌های جدید از تکامل ویروس‌های قبلی ایجاد میشن. متوقف کردن گسترش ویروس‌های جدید نیازمند تعامل و همکاری بین‌المللی هست.
